AKŞEMSEDDİN
AKŞEMSETTİN
( 1389 – 90 / 1459 )
——————-
Türk alimi, tıp, eczacılık , astronomi, biyoloji , matematik ve tasavvufçusu.
Şemsiyye-i Bayramiyye isimli Türk tarikatının kurucusu.
Fatih Sultan Mehmed’in hocasıdır.
( 7 inci Osmanlı padişahı 2.Mehmet .1451/ 1481 dönemi )
—-
1389 – 90 yılında Şam‘da doğmuştur. Asıl adı Mehmet / Muhammed Şemsettin
Bin Hamza / Hamza oğlu Mehmet Muhammed ‘dir . Saçının ve sakalının ak
olması ve beyaz elbiseler giymesinden dolayı Akşeyh veya Akşemseddin
adlarıyla ünlenmiştir.
—-
Köken olarak medrese eğitimi görmüş bir aileden gelir.
Babasının vefatından sonra Amasya ve Çorum‘un ilçesi Osmancık
medreselerinde eğitimini tamamlayan Akşemseddin , müderrislik / profesör –
ders verme yetkisi aldı.
—-
Üstün zekası , kavrayışı ,anlayışı ve yılmak bilmeyen çalışma gücüyle kendini
kitaplara adadı.
Başta tıp, eczacılık , astronomi, biyoloji ve matematik olmak üzere zamanının seçkin bilginlerinden oldu. Uzun yıllar Osmanlı medreselerinde çalışarak yüzlerce öğrenci yetiştirdi.
—-
Tıp alanında bulaşıcı hastalıklar üzerinde önemli çalışmalar yaptı.
Araştırmaları sonunda tıp ile ilgili Türkçe Maddet-ül Hayat / Hayat maddesi
ve Arapça yazdığı Hall-i Müşkilât / Güçlüklerin çözümü ve Risalet-ün nuriyye adlı
tasavvuf kitapçığı ,Türkçe yazdığı Maddet-ül Hayat’ta geçen hastalıkların
insanlarda teker teker ortaya çıktığını zannetmek yanlıştır. Hastalıklar insandan
insana gözle görülmeyecek kadar küçük tohumlar vasıtasıyla geçer cümlesi ile
ilk mikrop teorilerinden birini ortaya atmıştır.
—-
Tarihte mikroorganizmalardan bahseden ilk kişidir. Ve Mikrobiyolojinin babası sayılmaktadır.
—-
Tıp ile ilgili Akşemsettin’in asıl ünü, büyük veli / ermiş Hacı Bayram Veli ile tanışmasından sonra başlamıştı.
—-
Tasavvufa / Tanrı’nın niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık birliği anlayışıyla açıklayan dinî ve felsefi / düşünce akıma olan ilgisinden dolayı, Akşemseddin önce İran’ı dolaştı ama umduğunu bulamadığı için tekrardan Anadolu’ya dönmek zorunda kaldı. Hacı Bayram Veli´nin müritleri / tarikat şeyhine bağlanarak ondan tasavvufun yollarını öğrenen, onun doğrultusunda ilerleyenlerin arasına katıldı.
—-
Kısa süre tasavvufun bütün yollarını ve inceliklerini öğrenen Aksemseddin, bu başarısından dolayı Hacı Bayram Veli‘den icazet / ilmi diploma – izin aldı ve hilafet / halifelik – yerine geçme onuru tacı giydirildi.
Bunun sonrasında Hacı Bayram Veli’den aldığı izinle Ankara‘dan ayrıldı ve Beypazarı’na yerleşti. Beypazarı’nda büyük bir ün kazanan Akşemseddin , önce İskilip / Çorum’a daha sonra Bolu‘nun Göynük ilçesine yerleşir. Göynük’te bir değirmen ve mescid / minaresiz küçük cami inşa ettirip, kendi çocuklarının eğitimi ve terbiyesi ile ilgilendi , diğer taraftan eserlerini yazdı. Akşemseddin’in on çocuğu vardı. Hacı Bayram Veli´nin ölümünden sonra Bayramîlik tarikatını yürüttü.
—-
Akşemseddin , II. Murat‘ın ( 6. ıncı Osmanlı padişahı 1421 / 1444 – 1446 / 1451 dönemi ) emir ve isteğiyle Fatih Sultan Mehmed / II. Mehmed‘in hocalığına getirildi.
Akşemseddin , II. Mehmed’in eğitiminde çok büyük etkisi vardır. İstanbul‘un fethine katkıda bulunmuştur. Akşemseddin çocukları, öğrencileri ve müritleriyle birlikte fetih ordusuna katılmışlardır.
Fethin en önemli günlerinde Ebu Eyyub’el Ensari’nin mezarını bularak ordunun moralini yükseltmişti. Dünya malına önem vermeyen Akşemsettin, Fatih Sultan Mehmet’in büyük saygı ve sevgisini kazanmıştı.
—-
Fatih Sultan Mehmed, Akşemseddin ile İstanbul’a girişte şehir halkı tarafından karşılanıyor, şehir halkı Akşamseddin’i , II. Mehmed sanıp ona çiçekler uzatılıyor. Akşemseddin ise ;
—-
“Padişah ben değilim” diyerek yanındaki II. Fatih Sultan Mehmed’i gösteriyordu.
—-
Fatih Sultan Mehmed ise ;
—-
“ Hünkar benim ama o benim hocamdır. Çiçekler O’na layıktır ! ”
—-
diyerek hocasına olan saygısını belirtmiştir.
Fatih Sultan Mehmet tarafından 1464 yılında yaptırılmış olan türbesi Bolu ilinin, Göynük ilçesindedir. İstanbul’un fetih günü olan 29 Mayıs / mayısın son pazarı tarihinde anma günleri düzenlenmektedir.
—-
Türbe , Kefeki taşından yapılmış kasnaksız bir kubbe ile örtülü altıgen planlı bir yapıdır. Girişi doğu yönündedir.( Türk kültüründe Güneş kutsaldır. ) Kapının üzerinde sivri kemerli bir alınlık yer alır.
Türbenin içi çok sadedir. Kubbenin oturduğu pandantifler ilgi çekicidir.
( Pandantif : Kemerler üzerine oturtulmuş kubbe ile kemerlerin arasını kapatan üçgen biçimindeki kubbe parçalarından her birinin adı . )
Her kenarda, altta ve üstte ikişer sıra halinde yer alan pencerelerden üst sıradakiler geç devre ait renkli camlı alçı şebekelerle süslenmiştir.
Akşemseddin’in sandukası 2.50×0.50 metre boyutunda, kapıdan içeri girince sağdadır. Ceviz üzerine kabartma yazı ile süslü olan bu sanduka Osmanlı ağaç işçiliğinin güzel bir örneğidir.
Kapaklar nar çiçeği kabartması ile süslenmiştir. Türbede ayrıca Akşemseddin’in oğulları Sadullah ile Emrullah çelebilerin sandukaları vardır.
Eserleri ;
———
1 – Risalet-ün Nuriyye ( Rufai tarikatı şubelerinden birinin kitapçığı – mektubu )
Bu kitap , tasavvuf ehline dil uzatanlara cevap niteliğindedir .
2 – Risale-i Zikrullah ( Allah’ın anılması kitapçığı )
3 – Risale-i Şerh-i Ahval-i Hacı Bayram-ı Veli
( Hacı Bayram-ı Veli’nin durumunu – davranışlarını açıklama – yorumlama )
4 – Def’ü Metain ( sıkıntıları bozma – giderme )
5 – Makamat-ı Evliya (Velilerin Makamları)
6 – Maddet-ül-Hayat (Hayat Maddesi)
7 – Nasihatname-i Akşemsettin (Akşemsettin Nasihatnamesi / öğütleri )
8 – Kitab-ül-Tıp (Tıp Kitabı)
9 – Hall-i Müşkülat (Güçlüklerin çözümü )
——
Kaynak
———
goynukbelediyesi.tr
Padişahlar albümü ( Kültür Kitapevi )
Biyografya.com
Gelişenbeyin.net
Orhan Fuat Köprülü / Akşemseddin . İslam ansiklopedisi cilt 2 .1989 .
Ali İhsan Yurt / Akşemseddin hayatı ve eserleri 1994.
İhsan Işık / Türkiye ünlüleri ans. Cilt 1 . 2013 .
Kayserionline.com
———————–
Türk alimi Akşemsettin’in yaşamını hazırladım.
Dileyen arkadaşım , dilediği bilgileri kullanabilir.
İdris Kulaçoğlu . 27.3.2019 18:00 çalışma odam .
Görsel : 100 Türk büyüğü kitabından alıntıdır.