( 683 / 25.10.734 )
————————-
Ey Türk Milleti!
Kendine dön.
Seni yükseltmiş Bilge Kağanı’na, hür ve bağımsız ülkene karşı hata ettin, kötü duruma düşürdün.
—–
” Türk Oğuz beyleri , milletim işitin beni !
Üstte mavi gök çökmedikçe ,
Altta yağız yer delinmedikçe ,
Senin ilini / ülkeni ve töreni / yasalarını kim bozabilir !?
Ey Türk !
Titre ve kendine gel …… ”
BİLGE KAĞAN
( GÖK / KÖK / ÖKÜKTÜRÜK Kitabeleri . ms. 735 …. )
Başşehir ; ÖTÜKEN ( YASASI OLAN anlamında )
—-
Bilgi notu ;
*******
Bilge Kağan, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığının Kağanlarındandır.
Doğum: ms. 683
Ölüm: ms. 734
Babası: İlteriş Kağan
İlteriş : Ögüs / Devlet kuran demektir. ( Unvandır )
Annesi : İlbilge Hatun’dur
Kardeşi: Kül Tigin
Çocukları: Yollıg Khagan, Bilge Kutluk Khaghan
————————-
8 yaşında babasını yitiren Bilge, 24 yıl boyunca Göktürk Devleti Kağanlığı yapan amcası Kapağan Kağan’ın elinde büyüdü.
—–
Bilge Kağan, amcası öldüğünde yerine geçen oğlu İnal’ı devirerek 32 yaşında Göktürk Devleti’nin başına geçti.
Devletin yönetimini ele alan Bilge’nin ilk işi iyi bir yönetim oluşturmak oldu. Bunun için, ordunun başına 31 yaşındaki kardeşi Kül Tegin’i, vezirliğe de Tonyukuk’u getirdi.
—–
Bilge Kağan’ın en büyük hayali milletini yerleşik hayata geçirip onları şehirlerde oturtmak idi.
Ama buna vezir Tonyukuk karşı çıkarak ;
—–
” Türkler, Çinlilerin yüzde biri kadar bile değildiler. Su ve otlak peşindedirler. Avcılık yaparlar. Belli bir yerleri yoktur ve savaşçıdırlar. Kendilerini güçlü görünce, orduları yürütürler. Güçsüz bulunca kaçarlar ve gizlenirler. Çinlilerin sayı üstünlüklerini böylece etkisiz kılarlar. Türkleri surlarla çevrili bir kentte toplarsanız ve bir kez Çin’e yenilirseniz, onların tutsağı olursunuz ” dedi.
—–
Bilge Kağan, bir dönem de Türk’ ler arasında Budizm’i yaymak hevesine / gelip geçiçi isteğine kapıldı. Tapınaklar yaparak Türk’leri Budist yapmak arzusunu / isteğini taşıdı. Vezir Tonyukuk, bu düşünceye de karşı çıkarak ;
‘’ Budizm’in insandaki hükmetme / egemen olma ve iktidar / yönetme duygusunu zaafa / irade zayıflığına – yetersizliğe uğrattığını , kuvvet ve savaşçılık yolunun bu olmadığını, eğer Türk milletinin yaşaması isteniyorsa bu din ve tapınakların ülkeye sokulmaması gerektiğini söyledi. ‘’
Bilge Kağan, çok saygı duyduğu Veziri Tonyukuk’un önerilerine uyarak, aklından geçen bu planları yapmadı.
—–
Bilge Kağan döneminde Göktürk Devleti’nin sınırları Çin’in Şan-Tung ovasından, İç Asya’da Karaşar bölgesine, kuzeyde Bayırku sahasından Ani ırmağı havalisi / yöresi ve Batı Demir Kapı’ya / Ceyhun Irmağı’nın yakınında Semerkant-Belh yolu üzerinde bulunan bölgeye kadar ulaştı.
725 yılında kayınbabası ve veziri Tonyukuk’u , 731 yılında da 47 yaşında olan kardeşi Kültigin’i kaybetti.
Bu iki Türk büyüğünün ölümü, Hakanlıkta büyük boşluklar meydana getirdiği gibi, milleti de, Bilge Han’ı da büyük üzüntü içine düşürdü.
—–
Orhun Kitabelerinde :
‘’ Küçük kardeşim Kültigin öldü, görür gözüm görmez oldu,
Bilir bilgim bilmez oldu, zamanın takdiri / yazgısı Tanrı’nındır.
Kişi – oğlu ölmek için yaratılmıştır,
Kendimi bıraktım, gözden yaş akıtarak, gönülden haykırarak yanıp yakıldım. ‘’
—–
şeklinde Bilge Kağan’ın ağzından anlatılmaktadır.
—–
Bu iki büyük millet ve devlet emektarının hatırasına, Bilge Kağan zamanında bengü taşlar / sonsuz kalıcı taşlar dikilmiştir.
734 yılının yazında Ki-tan ve Tatabılara karşı Töngez dağında kazanılan savaş, Bilge Kağanın en son zaferi oldu.
Bütün ömrünü milletinin birliği ve büyüklüğü için geçirmiş olan Bilge Kağanın, 19 ‘u Şad , 19’u da Kağan olmak üzere 38 senelik bir hizmeti vardır.
Çinlilerce aldatılan ve işbirliği yapan danışmanı Buyruk / Buyrak Çor tarafından zehirlendi .
Yatağında hasta yatarken, kendisini zehirleten danışmanı ve yardımcısını öldürten Bilge Kağan, 25.11.734’de 50 yaşında öldü.
( “ domuz ” yılının 5. ayının 272’sinde…..)
Adına, oğlu tarafından Baykal Gölünün güneyinde, Orhun Nehri Vadisinde, Koşo Tsaydam Gölü civarında Bilge Kağan Abidesi diktirilmiştir.
Abideyi, yeğeni Yollug Tigin kaleme almış ve 34 günde tamamlamıştır.
———————–
BİLGE KAĞAN
7 TÖRE / YASA
( Köktürk Kağanı )
———————–
İlteriş Kutlug Kağan ve İlbilge Hatun’un oğlu olan Bilge Kağan / Kaan , 8 yaşında babasını yitirince, Köktürk / Göktürk Devleti Kağanlığı yapan amcası Kapağan Kağan tarafından yetiştirildi . Amcasından sonra Köktürk / Göktürk Devleti’nin başına geçen Bilge Kağan, Türk tarihine adını büyük harflerle yazdırmıştır.
—-
Bilge Kağan tarafından söylenen aşağıdaki Türk Töresi / kanunları, kulaktan kulağa yayılarak günümüze kadar ulaşmıştır.
—-
1 – Türk’ten köle olmaz .
2 – İki Türk , tek düşmana saldırmaz .
3 – Atlı bir Türk , yaya bir düşmana saldırmaz.
4 – Yalan söylemek yasaktır .
5 – Aman dileyene el kaldırılmaz.
6 – Kadın ve çocuğa vurulmaz ve esir edlmez.
7 – Bunlara uymayanların cezası ölümdür .
Kısa ve öz deyişler ile Türk insanının karekterini oluşturuyor !
İlkeleri ve sonuçta olacakları herkes biliyor !
———–
Ek bilgi :
———–
Orhun abidelerinin yazıldığı Göktürk alfabesi 38 harflidir.
Türklerin milli alfabesi olan bu yazı sisteminde 4 sesli, 9 birleşik, 25 de sessiz harf bulunmaktadır.
Kelimeler birbirinden iki noktayla ( : )ayrılır.
Türklerin İslam dinini kabulünden önce yazılan Orhun abideleri, içerik olarak Türk tarihi ve kültürü bakımından önemlidir.
Abidelerde ;
Türklerin yabancıların siyasetine alet olduğu zamanlarda bozulduğu, devlet kademelerinde bilgili ve ehil olmayan kadronun iş başına getirildiği zaman idare mekanizmasının iyi çalışmayıp, ahalide / toplumda hoşnutsuzluk görüldüğü, yabancı kültürünün Türk birliğini zedeleyip, şahsiyetini / kişiliğini kaybettirdiği, hitabet sanatına / etkili söz sanatına uygun bir anlatımla verilmiştir.
Türk milletinin en zor şartlarda bile içinden kuvvetli şahsiyetler / kişilikler çıkıp, ülkeyi kurtarıp, devleti yeniden kurup, güçlendirdiği anlatılan abidelerde, devlet tecrübesi / deneyimi yanında Türklüğün, istiklal fikrine / bağımsızlık düşüncesine yer verilmiştir.
Ayrıca bu, Hakanların millete hesap vermesidir.
İdris Kulaçoğlu . 24.12.2020 çalışma odam .
İdris'in Otağı 