8 KÖŞELİ YILDIZ
Türkistan yıldızı
———————-
Yıldız motifinin Türk mitolojisinde de önemli bir yeri vardır.
Bir delikanlı olan Ülker ile bir güzel kız olan Zühre’nin karşılaşması ve
birbirlerine aşık olup bu aşkın şiddetinden kar fırtınaları kopardığı söylenir.
“Altay Türklerinde Zühre yıldızının at sürülerinin koruyucusu olduğuna
ve kısrakların doğumunu başlattığına inanılır”
( Bahaeddin Ögel, 1995, s.212-214).
—–
Zühre yıldızı Selçuklu’da “Erte yıdızı”, Altay Türklerinde “Erte /sabah Solbanı-
Erte Çolpanı, Tang Solbanı, tang ulduzu” derler.
Anadolu’da sarı yıldız, Ak yıldız, Kanlı yıldız, Sabahyıldızı, Tan yıldızı,
Çobanyıldızı, demir gazık gibi isimler verilmiştir.
Türklerde Zühre yıldızı, parlak ve güzel yıldız, güzellik sembolü
olarak kabul edilir ve kız ismi olarak da verilmektedir.
Bu yıldızlar üzerine oldukça fazla efsaneler, masallar anlatılmış ve türküler
yakılmıştır.
—–
Selçuklu Devletinin 8 köşeli yıldızı.
Orta Asya’da Türkistan Yıldızı olarak bilinir.
Sekiz köşeli yıldız iki karenin çapraz şekilde üst üste gelmesinden meydana gelir.
Bu kareler Tanrının yer ve gök güçlerine, yani dört köşe-sekiz bucağa, hakim 7
egemen olmasını sembolize etmektedir.
8 rakamı , günümüzde bizim daha çok Selçuklu Yıldızı dediğimiz de aklımıza
gelen bir sembol.
Selçuklular, Anadolu’ya Türklerin girişini daha da hızlandırmanın yanı sıra
bıraktığı eserlerle bir anlamda Anadolu’nun Türk yurdu olmasını sağladı.
Fakat bir bölgenin tam anlamıyla bir milletin izini taşıması sadece topraklara
yerleşmekle olmaz, o bölgede insanların kültürünün sanatının da kalıcı olması
gerekir ki, o topraklar yurt olabilsin.
Selçuklular da Anadolu’da inşa ettikleri anıt niteliğindeki eserlerle Anadolu’nun
Türkleşmesi için çok sağlam ve başarılı bir temel attılar.
Özellikle mimari, kültür ve sanat alanlarında bırakılan bu eserler Anadolu’nun
Türk Tarihi açısından temelini oluşturdular.
—–
Selçukluların inşa ettiği darüşşifa / sağlık yurdu , medrese / eğitim yerleri , cami,
türbe, kervansaray , taç kapılarda , şadırvanlarda , tavan , cam , halı ve kilim
süslemelerinde gibi birçok yapıda özellikle taş malzemeyi kullanmayı seçtiler ve
bunların üzerine de geometrik motifler işlediler.
Bunlarda kazayağı gibi eski Türklerin yaşamını yansıtan GökTanrı inancı kökenli
bir çok süslemenin yanı sıra hepimizin İsrail bayrağındaki altı köşeli yıldız yani
Davud Yıldızı ya da Süleyman Mührü ile karıştırdığımız sekiz köşeli iç içe geçmiş
iki kareden oluşan Selçuklu Yıldızı çok önemli bir yere sahiptir.
Anadolu’da biz bunu Selçuklu Yıldızı olarak bilirken, Orta Asya’da Türkistan
Yıldızı olarak bilinir.
—–
Türkmenistan, Kazakistan ve Azerbaycan’da mimari eserlerde sekiz köşeli
yıldız ve dört köşeli şekillerden oluşan kompozisyonlar işlenmiştir.
Birkaç örnek verecek olursak ;
Ahmet Yesevi Türbesi’nde, Beyşehir Kubad Abad Sarayı çinilerinde, Konya
Alaeddin (Kılıç Aslan)Köşkü çinilerinde, Sivas’ta Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi
ile Gök Medrese taç kapısının sağında ve solunda, sekiz köşeli yıldız ile dört
köşeli motifler kullanılmıştır.
—–
Bu kadim / eski sanatların Tarihi, Türklerin Ata yurdu Altay Dağları Pazırık
Kurganlarından çıkan, mö. beşinci ile üçüncü yüzyıllara tarihlendirilen, Asya
Hunlarına ait, gelişmiş tekniğe sahip halı, kilim, keçe buluntuları, St.
Petersburg’daki Ermitaj Müzesinde sergilenmektedir
(Deniz.2000,s.19-20)
—–
İslamiyet’te ise 8 cennetin olduğu ve 8 köşeli yıldızın da 8 cennet kapısını
simgelediği söylenir.
Bu sekiz cennet insanın iyi huylar edinmesiyle kazanılmaktadır. Bu huyları
edinenler sekiz mertebeyi kazanarak Cennet kazanmaktadır.
—–
Anadolu Selçuklu Devleti’nin en önemli şehirlerinden olan Konya, Sivas, Kayseri,
Erzurum, Antalya başta olmak üzere Anadolu’nun her yerinde bu sembolün
olduğu yapılara rastlamak olasıdır.
İç içe geçen iki kareden oluşan Selçuklu yıldızının her bir ucu bir erdemi
simgeler.
Bunlar sırasıyla;
Merhamet / acıma , Şefkat / sevgi ve ilgi , Sabretmek, Doğruluk, Sır Tutmak,
Sadakat / bağlılık , Cömertlik / eli açıklık ve Rabbine Şükretmektir.
—–
Her milletin kültüründe belirli dönemlerinin simgesi olan semboller / simgeler
vardır. Selçuklu yıldızı da 11. ve 13. yüzyıllar arasında Anadolu’da hüküm süren
/ egemen olan Anadolu Selçuklularının bize bıraktığı en önemli miraslardan
biridir.
Osmanlılar da bu kullanımı yapılarında devam ettirdiler.
3. selim tahta çıktıktan sonra (1774) kullanılan Türk bayrağının üzerinde
bulunan 8 köşeli yıldız vardır.
Bazı süslemelerde 8 köşeli yıldız olarak karşımıza çıkarken, Osmanlı dönemi
türbelerine baktığımızda sadece Osman Gazi ve 1. Mehmet (Çelebi)’in
türbelerinin – yani birinci ve ikinci kurucu olarak nitelendirebileceğimiz
padişahların – sekizgen olduğunu görüyoruz.
—–
30 farklı sembol / simge içeren Osmanlı armasınında Selçuklu yıldızının
kültürel anlamda ne kadar kıymetli / değerli – önemli ve süreklilik arz eden bir
sembol / simge olduğunun en önemli göstergelerinden biridir.
—–
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kabrinin
etrafında bulunan mermer de sekizgendir.
——
Osmanlı’nın son dönemlerinde ve günümüzde bile sivil mimaride, Selçuklu
yıldızının evlerde sıklıkla kullanıldığını görürüz.
Özellikle tavanlarda, duvarlarda gerek kabartma gerekse işleme olarak
karşımıza mutlaka çıkar. Görsellik olarak da ayrı bir güzellik katmaktadır.
—–
Sümerlerin gökyüzünde venüs’ün hareketlerini gözlemlemeleriyle oluşturulmuş
bir semboldür ve aynı zamanda onun sekiz senelik döngüsünü tanımlamaktadır.
—–
Günümüzde Türk Dünyasının en önemli sembollerinden / simgelerinden birisi
diyebileceğimiz bu yıldızı Türmenistan Devlet Armasında ve Bayrağında,
Azerbaycan Devlet Armasında ve Bayrağında, T.C. Emniyet Genel Müdürlüğü
armasında ve daha birçok yerde görebiliyoruz.
Azerbaycan bayrağındaki 8 köşeli yıldız ‘’ zafer ‘’ anlamındadır.
Selçuklu yıldızı demek Türk demektir.
—–
Ayrıca Türk tarihindeki devletlerin sikkelerinde, ak ve al sancak-bayraklarında
da daima hilal ve altı, sekiz ve on altı şualı-köşeli yıldızlar yer almıştır.
Üçüncü Selim döneminde sekiz şualı-köşeli yıldız olması karara bağlanmıştır.
Özellikle donanma ve beylik gemilerin sancaklarındaüç hilal veya tek hilal
ortasında sekiz şualı-köşeli yıldız yer alıyordu.
Bayraklarda yıldızların beş şualı-köşeliye dönüşmesi Padişah Abdülmecid
zamanına rastlar.
(Kurtoğlu, 1992, s.111,120, 126. Şekil: 47-90, 100-101).
———–
Ek bilgi :
———–
6 köşeli yıldız .
6 köşeli yıldızlı / iç içe geçmiş üçgen sancak Barbaros Hayreddin Paşa’nın
sancağıdır.
Özellikle Hz. Süleyman bu sembol ile dünyaya hükmetmiştir.Hz. Davut’da bu
sembolü kullanmıştır.
Müslüman denizcilerin armaların da ve Padişah ve eşlerinin giydikleri tılsımlı ya
da şifalı diye hitap edilen gömleklerde dahi kullanılmıştır. Öyle ki, dediğimiz gibi
Osmanlılardan önce de birçok Türk devleti bu simgeyi kullanmışlardır.
Antalya ve çevresine yerleşen Teke Türkmenleri’nden dolayı bu bölgenin adı
Teke Sancağı olarak isimlendirilmiş ve 14.5.1373 de Teke Beyi Mehmet Bey,
Antalya burçlarına beyaz zemin üzerine kırmızı altı köşeli yıldız ve uçlarında
Müslüman Türk’leri de betimleyen altı adet hilal ekleyerek ve bayrak ucunda
kutsallığı ve göksel ışığı betimleyen çift şerit eklenmiş Hazar Bayrağı’nı asmıştır.
Teke Beyliği Sancağı , Candaroğulları beyliği bayrağı , Karamanoğulları beyliği
bayrağında da vardır.
Anadolu Selçukluları, Artukoğulları ve İlhanlılar’ın eserlerinde özellikle
kubbelerin kilit taşlarında sık rastlanır.
Osmanlılar’da ise başta hamam kubbe delikleri olmak üzere mezar taşları, cami
tezyinatları / süsleri , padişah gömlekleri, sancaklar, anıtlar ve kemer kilit
taşlarıyla çini, seramik gibi mimariyi ilgilendiren hususlarda, mutfak eşyalarında,
çeşmelerde, sebillerde, madeni paralarda, giyim eşyaları ve takılarda
kullanılmıştır.
Barbaros Hayreddin Paşa’nın, “rüzgara hükmedebilmek maksadıyla” sancağına
Mühr-ü Süleyman motifi nakşettirmesi / işletmesi de bu geleneğin bir
sonucudur.
————–
Kaynakça
————–
Çeşitli gezilerimde gözlemlerim.
https://www.rehbername.com/…/sekiz-koseli-selcuklu…
Ögel, 1995, s.212-214
Kurtoğlu, 1992, s.111, 120, 126. Şekil: 47-90, 100-101.
Geniş bilgi ve halı , kilim örnekleri için Aysen Soysaldı . Türklerde yıldız motifi . https://www.kulturportali.gov.tr. Adresine bakınız .
Resim : Rehbername.com dan alınmıştır.
İdris Kulaçoğlu. 25.4.2021 çalışma odam. 01:30
İdris'in Otağı 