KARAPAPAK / TEREKEME
TÜRKLERİ
———————————
Karapapaklar, Kıpçak boyunun bir alt uruğudur / soyudur.
—–
Karapapak Türk’ü Seyfullah Türksoy ‘un video ( 15.3.2010 ) anlatımı :
Türkçe konuşuyorlar ve Türk kültürünü her açıdan yaşatıyorlar.
Sazın , sözün vatanı Borçalı.
Yiğitler , ozanlar yurdu.
Borçalı’nın 2 aydını : Prof.dr. Mahmut Kemaloğlu , şair Derviş Osman bey.
—–
( Türklerde aile + soy + boy + budun / toplum + ülke dir .
Divanı Lügatı Türk ‘de : ‘’ uruğ ‘’ için tane, tohum anlamları verilmiş.
uruğ ekti / tohum ekti.
sonra da şunu eklemiş: ” hısımlara / akrabalara dahi -buna benzetilerek-
uruğ turığ denir.” 1. cilt, s. 63, 64. )
—–
Kıpçaklar / Kumanlar , Kafkasya’nın Daryal ve Derbend geçitlerinden aşarak
Kafkaslara inmişlerdir.
Yerleştikleri yerlere ‚Borçalı , Kazak adlarını verdikleri gibi kara kuzu
derisinden papak / kalpak giydikleri için de ‚’’ Karapapak ‘’ adı ile anılır
olmuşlardır.
( Borçalı : “ Kurt Çalası ” / taşlık yer, çıplak tepedir. )
Karapapakların hayvancılıkla uğraşan ve genellikle yaylak ve kışlaklarda konar –
göçer olarak yaşayan kesimine Terekeme / Türkmen adı verilmiştir.
Karapapak, Terekeme, Kazaklı , Borçalı , Sulduzlu adları birbirlerinin
sinonimi / eş anlamlı olarak da kullanılmaktadır.
—–
Kafkaslardan ve Kafkas ötesinden Anadolu’ya ve İran coğrafyasına tarih
boyunca bilhassa / özellikle son iki yüz yıl içerisinde çeşitli sebeplerle Türk
veya akraba tayfalar / topluluklar gelmiştir.
Anadolu’ya gelen Türk tayfalarından biri Karapapaklardır.
(Terekeme ismi : Arapça’da Türkmen kelimesinin çoğulu olan Terakkime’den
geliyor.) İ.K
—–
Alan araştırması yoluyla yaptığımız tespitlere / saptamalara göre günümüzde
Karapapaklar toplu olarak beş ülkede yerleşiktirler.
* Bu topluluktan biri Gürcistan’ın kadim / eski Türk yurdu olan Borçalı bölgesinde.
* İkinci topluluk Azerbaycan’ın batısında bulunan ve Karapapakların eski
yurtlarından olan Ahıstafa, Kazak-Şemşeddin bölgesinde.
* Üçüncü topluluk İran coğrafyasının Sulduz bölgesinde.
* Dördüncü topluluk, Kazakistan’da .
* Beşinci ülke Türkiyedir.
—–
Karapapaklar, 1828 Türkmençay Antlaşması’ndan sonra yurtlarını terkederek
Türkiye ve İran’a göçmüşlerdir.
Sulduz bölgesine gelen Karapapak şubeleri şunlardı:
Tarkavün, Saral, Araplı, Can-Ahmedli, Çaharlı ve Ulaçlı.
Esas şube Hanların mensup / bağlı olduğu Tarkavün’dür.
Karapapaklar’ı Sulduz’a getirerek burada aşireti kuran Mehdi Han Borçalı da
Tarkavün boyundandır.
—–
1. Dünya Savaşı sırasında Karapapaklar yeniden göç etmişler ve Sivas, Tokat,
Amasya gibi vilayetlere yayılmışlardır.
1883 yılında Ruslar tarafından yapılan nüfus sayımına göre Kars bölgesinde
21.652 Karapapak yaşıyordu.
1897 deki Rus sayımına göre ise bu sayı 29.879.
1910 da 39.000 dir.
Bunlar Kars kazasında altmış üç, Ardahan’da yirmi dokuz ve Kağızman’da yedi
köyde yaşıyorlardı.
1926 da Rusya’da yaşayanların sayısı 6316 ya düştü.
1979 nüfus sayımına göre eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği’ne bağlı
Gürcistan ve Ermenistan’da 5000 civarında Karapapak bulunuyordu.
—–
Günümüzde bu şehirlerin dışında Kars, Ağrı, Muş ve Erzurum’da yaşamakta olan
Karapapaklar aşiret özelliklerini kaybederek yerli halkla kaynaşmışlardır.
Ziraat, halıcılık, hayvancılık gibi işlerle uğraşmakta ve göçebelikten kalma bazı
inançlar bugün de varlığını korumaktadır.
—–
Osmanlı Devleti zamanında Kars’a yerleştirilen Karapapaklar, 1877-1878
Osmanlı-Rus Savaşı’nda Gazi Ahmed Muhtar Paşa’nın kumandası altında büyük
yararlıklar göstermişlerdir.
Gazi Ahmed Muhtar Paşa ( 1939 / 1919 asker, gökbilimci, yazar, eğitimci ve
devlet adamı ‘’ Sergüzeşt-i Hayatım / Hayatımın macerası – serüveni ‘’ adlı
eserinde onların bu savaştaki kahramanlıklarından övgüyle söz eder.
Özellikle reisleri Mihr Ali Bey’in ( 1844 / 1906 Tiflis vilayetinin Borçalı sancağına
bağlı Darvas köyünde doğup büyümüştür.) kahramanlıkları saz şairleri
tarafından destanlaştırılmıştır.
—–
Türk Dünyasının huzur ve mutluluğu elbette ki birlikten geçmektedir.
Aynı soydan, aynı boydan olmak birliktelik için yeterli değildir.
Türk boyları , tayfaları / toplulukları ve Türk Devletleri kendilerini ve birbirlerini
çok iyi bilip tanımalıdır.
Aksi halde bilgisiz ve bilinçsiz kalan Türk tayfa / toplulukları saflarını yanlış seçip
veya seçtirilip hem ok hem hedef olabilmektedir.
Her Türk, boyunu, tayfasını, uruğunu ve soyunu bilmelidir.
Başka bir ifade ile her bir Türk tayfası soyadının Türk olduğunu ve Türk
dünyasının, hatta İslam aleminin huzur ve mutluluğunun Türk birliği ile
mümkün / olası olacağını anlamalıdır.
Her Karapapak, Terekeme, Borçalı, Kazaklı, Sulduzlu soyadının Türk olduğunu
asla unutmamalıdır.
——————————
BİN YILLIK KEŞALİ KÖYÜ
——————————
Rustavi kentine 10 dakikalık mesafede olan ve 4 bin dolayında Karapapak
Türkün yaşadığı bu köy diniyle, geleneğiyle, göreneğiyle, örfüyle tam bir Türk
köyü.
Bin yıllık geçmişe sahip. Rus ve Sovyet egemenliğinin verdiği, dönem dönem bu
hakimiyetlerdeki dinsel ve özellikle Türklere yönelik baskıları ağır şekilde
yaşamış olan ve tarihi hafızasında hala tazeliğini koruyan köy halkının
geleneğinden kopmamasının ana nedenlerinden biri de bu kapalı toplum olma
özelliği.
Birlik ve beraberliğini değerlerine bağlı kalarak korumakta. Bu köyde misafir
baş tacı. Çaldığın kapıdan içeri girdiğinde mutlaka kurulan sofraya oturman
lazım. Yoksa ayıp etmiş olursun.
En büyük hakaret ise selam vermemek.
Köye gelen bir misafir asla otele gönderilmiyor.
Dini bayramlar birlikte ve en güzel şekilde yaşatılıyor.
Köyün bir de orta Asya’da tanınmış, saygın profesörü var. Prof. Dr. Mahmud
Kemaloğlu Türk tarihi ve dili üzerine araştırmalar yapıyor.
—–
Ayrıca Gürcistan’da Türk kökenli vatandaşlarımız arasında binlerce yıllık
geçmişe sahip aşık kültürü de tüm görkemiyle devam ettiriliyor. Yediden
yetmişe şiir ve türkünün, maninin bir sanat olarak aktarıldığı bu kültürde
hemen hemen her evden bir aşık çıkıyor.
—–
Bizi evinde de ağırlayan iki isim birbiriyle kardeş çocukları, Bizim için öyle güzel
yemek masası hazırladılar ki sormayın. Meğer bunu tüm misafirlerine
yapıyorlarmış. Yok, yok. yörenin ve kültürün en has yemekleri.
Doğallığın ve samimiyetin timsalleri / içtenliğin örneği.
Bu ziyaretlerimizde bizde din hocası olarak bilinen orada molla diye tanımlanan
Siyah kalpaklı Eflatun Hüseynoğlu ile de tanıştık. Kendisi kuran eğitimi üzerine
ders vermekle kalmayıp, orjinali Vatikan’da bulunan Oğuz Destanı Dede Korkut
hikayesini Oğuz Türkçesinden Azeri Türkçesine çevrimini yaparak kitaplaştırmış
birisi. Kanaat önderi olarak köyde bilgisine sık sık başvuruluyor ve hürmet /
saygı gösteriliyor.
——————————–
NEVRUZ RESMİ BAYRAM
OLARAK KUTLANIYOR
——————————–
Türklerin orta Asya’dan bu yana kültürel değerleri içinde yer alan baharın
müjdecisi Nevruz Gürcistan’da son 3 yıldır resmi bayram olarak kutlanıyor.
Evlerde haftalar öncesinden başlayan nevruz hazırlıklarında en önemli simge
buğdayın ekilerek yeşertilmesi.
Bereket getirdiğine inanılan buğdayla birlikte kurabiyeler, şekerlemeler, tatlılar,
çörekler, yemekler yapılıyor, çocuklara hediyeler dağıtılıyor, eğlenceler ve
konserler tertipleniyor ve 3 gün süre ile tam anlamıyla bir şölen havasında
geçiyor.
—–
Kaynaklara dayanarak 7 ve 8 . yüzyıllarda Türkistan, Oğuzeliler, Buhara, Uygur
ve Hazar bölgelerindeki tüm Türk toplumunun var olduğu ülkelerde halı
üretildiği bilinmektedir.
Türk toplumunun milli kültürünü ve yüzyıllık geçmişini aydınlatan halılarımız,
Atalarımızın yaşadıkları hayat içindeki duygu ve düşüncelerini barındıran tarihi
köklerimizin bir hatırasıdırlar. Halılar önemli sanat alanı dışında, mitoloji
temsilcilere dönüşmüş bir insan emeği ürünüdür.
Eski mezar taşları üzerine semboller yapmış Türk insanı benzer bir biçimde
birtakım inanç ve geleneklerini halılarına da aktarmışlar. Bu ürünler üzerine
bırakılmış sembolik işaretler kültürümüzü aksettiren çok önemli tarihi
kayıtların günümüze ulaşmasını sağlamıştır.
Kültür miraslarına sahip çıkan halk olarak müzik gibi yanı sıra halı sanatında da
başarılı oldukları bilinmektedir.
Karapapak halıları genelde geometrik desenli, büyük madalyon koleksiyonu
olan sade kompozisyonları ile ünlüdürler. Çeşitli dünya müzelerinde Kars-
Kazak, Gence-Kazah, Kazah-Borçalı Azerbaycan- Kazah olmak üzere Türk,
Azerbaycan veya Kafkasya halıları adları altında sergilenmektedirler.
Duygularını sembolik işaretler aracılığı ile anlatmaya çalışan halılarında
“ hayatağacı ”, “ kurtağzı ”, “ kurt izi ”, “ koçboynuzu ”, “ göz ”, “ bereket ”,
“ post ”, “ yıldız ” , ‘’ çarkı felek ‘’ , ‘’ çengelli ‘’ , ‘’ kaz ayağı ‘’ gibi seçkin motifler
koleksiyonu hakimdir.
—–
Trt Avaz belgeselinde 11.3.2016 Derviş Osman Ahmetoğlu ( şair – yazar )
anlatımından :
‘’ Karapapak Türkleri , tarihin çok derin katmanlarından , Türkün özünden ,
şahdamarından gelen Türk boyudur.
Karapapak , en saygılı , en sadakatli , görevini tam olarak yerine getiren ,
ölümden korkmayan , cesaretli , yurdunu seven , memleketine sahip çıkmayı
bilen , Türklüğünü daima göz önünde bulunduran bir boydur.
Bizim Türk’ün tarihi kadar 5000 yıllık tarihimiz var.
Türk Birliği nerede olmuş , biz orada olmuşuz . ‘’
————
Kaynakça
————
Dr. Ali Kafkasyalı .
http://goo.gl/LT4UBC B.Tarhan
https://islamansiklopedisi.org.tr/karapapaklar
https://aris.gov.tr (Ümbülbanu Hamidova . Geniş bilgi edinilebilir.)
TRT Avaz ‘ın Karapapak Türkleri hakkındaki belgeseli. Youtube’den tamamını izleyebilirsiniz. 11.3.2016
Bayrak : facebook ‘dan alınmıştır. ( Borçalı bayrağı )
———
Karapapak Türkleri ile ilgili bilgileri bir araya getirmeye çalıştım.
İdris Kulaçoğlu. 5.1.2019 çalışma odam.
İdris'in Otağı 