Tatar Kazakları
—–
Ukrayna kazakları
Kozak ‘ları
———————
Kazaklar , Kazakistan’da yaşayan Türk halkı.
Batı toplumları tarafından Anadolu’da yaşayanlara Türk ismi verilirken , Kuzey karadenizde , Volga ‘da ,Kırım’da yaşayanlara Tatar denilmektedir.
Esasta Kazak – Türk bir ırktır .
————————————-
Paylaşmamız gereken ilk bilgi
————————————-
2 Kazak topluluğu vardır !
——
1 – Bizim bildiğimiz KAZAK ‘lar . Kazakistan Kazakları,
Abılay Han ‘ın soyundan gelen bugünkü Kazakistan Kazakları müslüman olup
Turani bir millettir.
Türkiye Türkleri ile tarihi, dinsel ve kültürel gönül birliktelikleri var olup ,
geçmişten günümüze kardeşlerimizdir – dostlarımızdır.
2 – Slav olan KOZAK ‘lar .
Rusların tarih boyunca tetikçisi olmuş barbar topluluk olan Kazaklar / ZAPOROJYE veya DON KOZAK ‘ları .
Kavram kargaşası yaratan bu Kazaklar / Kozaklar , Don – Volga yahut Zaporojye Kazakları öncelikle Turani değil , slav bir millettir. Bizim bildiğimiz çekik gözlü Kazaklarla herhangi bir akrabalıkları yoktur ve üstelik bunlar hristiyan görünümlü putperestlerdir.
—–
Her Kazak diye anlatılanı bizim bildiğimiz Kazakistan Kazakları ile
karıştırmamak gerekir.
——————-
Bu bilgiden sonra ;
15. yy ‘da Kuzey Türkistan’dan, Desti Kıpçak’tan / Kıpçak eli’nden / Kıpçak Türklerinin güneye göçüşü sırasında bir kısımları ayrılıp bu göçe katılmamış ve bu sebep ile Kazak ismiyle anılır olmuşlardır.
Kazak Ulusunun kökenleri 1400’lü yıllara kadar gitmektedir.
1400 ‘ lü yıllarda çeşitli Türk toplumlarının bir araya gelmesiyle Orta Asya’da yeni bir boy doğmuştur. 1400 ‘ lü yıllar öncesinde Kazak toprakları pek çok Türk devletinin kurulduğu geniş bozkır alanlarıdır.
Alt yapısında Kıpçak , Az / As ‘ lar , Bulgar , Uz , Karakalpak , Peçenek , Moğol vardır .
Hür / özgür olarak yaşarlar ve önderlerini oy ile seçerlerdi.
—–
Kazakistan: 15.244.547 (2018)
Çin: 1.800.000
Rusya: 647.732
Özbekistan: 800.000
————————–
KAZAKİSTAN TARİHİ
————————–
Türk tarihi kayıtlarında geçen “ KAZAK ” sözcüğü belli bir toplum adından çok “ BOZKIR ATLISI ‘’ anlamını taşımaktadır.
Kazak adının “ HÜR , AYRI , MERT , YİĞİT , CESUR ‘’ gibi anlamlara geldiği de bilinmektedir.
Kazaklar, Turanlı konar – göçer bir toplum olarak tarih kitaplarında yer alır.
—-
Gazneli Sultan Mahmut , sarayında 400 şair ve çok büyük bir kütüphane bulunduruyordu.
Gazneli Sultan Mahmut , Türklerle İranlıların gelenek ve savaşlarının destanını yazdırmak için Tus bölgesinden Firdevsi’yi huzuruna çağırmıştır.
60 bin beyitten oluşan ve 35 yılda tamamlanan Şehname’de Kazak Han’ından konu edilmektedir.
—–
Günümüz bilim çevrelerinde Kazakların Altın Ordu Devletinin egemenliği altında yaşayan Kıpçak oymaklarından geldikleri görüşü ağırlık kazanmıştır.
Orta Asya tarihi sahnesine Cengiz Han’ın fethe / savaşla almaya girişmesi sırasında yeniden çıkmaya başlayan Kazaklar, Rus istilasına / zorla ele geçirmesine kadar savaş meydanlarında sürekli hürriyet – özgürlük uğraşı vermişlerdir.
—–
Kazaklar, Moğollar döneminde Cuci Han’a bağlı kalmışlardır.
( Cuci Han , Cengiz Han’ın 4 oğlundan en büyüğüdür . 1227 yılında ölmüştür. 1227 den – 1783 yılına kadar KIPÇAK EL ‘inde egemen olan tüm Han’ların Atası kabul edilir . )
—–
Kazak Han’lığı tarih sahnesine ilk olarak 15. inci yy ‘da ortaya çıktı ve 15 ve 16 yy ‘larda komşu devletlerinin karşı karşıya olduğu iç ve dış sorunlarından yararlanarak Hazar Denizi’nin doğusu ile Aral Gölü’nün kuzeyinde kalan topraklardan İrtiş ırmağı’nın yukarı kesimlerine ve Altay dağlarının batısına kadar uzanan bölgede Kazak Han’lığı olarak bilinen büyük bir konar – göçer imparatorluğu kurmuşlardır.
—–
Ak Orda’nın son Han’ ı Barak’ın oğulları Janibek ve Kerey Sultanlar 1456 da Ebu’l Hayr’ın yönetiminden kendilerine bağlı Uruğ / soy ve boyları / toplulukları yanlarına alarak Dest-i Kıpçak’ın doğusundan Moğolistan’a göç etmesi, Kazak Hanlığının kurulması yolundaki ilk adım oldu.
—–
Başlangıçta Kazak Han’lığının toprakları batı Yedisu havalisi, Çu ve Talas nehirlerinin olduğu bölgeleri kapsıyordu.
Tarihi kaynaklarda ise Kazakistan kelimesi ilk defa 16. yy ’da bu bölgeler için kullanıldı .
1480 de Janibek Han’ın ölümünden sonra sırayla tahta çıkan Murunduk Han (1480-1511) ve Kasım Han (1511-1523) zamanlarında Kazak Hanlığının gücü artarak, Orta Asya bozkırlarının kuvvetli devleti haline geldi.
—–
Kazak Hanlığının merkezi başlangıçta Sirderya nehri boyundaki SIĞNAK şehriydi.
Ahmet Yesevi ’nin türbesinin bulunduğu TÜRKİSTAN şehri ele geçtikten sonra, bu şehir başkent oldu ve Kazak Hanları ülkeyi buradaki Ak Saray’da Kazakların kararlı yapıdaki Han’ ı Kasım’dan sonra yerine gelen Mamaş (1523), Tahir (1523-1533) ve Buydaş (1533-1538) Han’lığın gücünü korumakta başarı sağlayamadılar.
—–
Han’lık “ ULU CÜZ ”, “ ORTA CÜZ ” ve “ KÜÇÜK CÜZ ” olarak üçe bölündü.
Cüzlerin bölünmesi coğrafi bölge ve boylara göre gerçekleşti.
Buydaş Han’dan sonra tahta çıkan Kasım Han’ın oğlu Haknazar Han (1538-1580) Kazak Devletinde babasının ölümünden sonra ortaya çıkan 15 yıllık fetret / duraklama devrinin zararlı sonuçlarını düzeltmekte büyük başarı sağladı.
42 yıllık saltanatıyla Kazak Hanlığı tahtında en uzun süre oturan Han sıfatını alacak olan Haknazar, evvela Cüzler arasında bir birlik oluşturdu.
Böylece Tahir ve Buydaş Han’lar devrinde Han’lığın parçalanan siyasi otoritesini / yönetim kuvvetini yeniden eski haline getirdi.
Hatta Kırgızları da idaresi altına alarak, Kazak ve Kırgızların Han’ı ünvanına da sahip oldu . Haknazar’dan sonra tahta çıkan Tahir Han’ın torunu Şıgay Han (1580-1582) ve Tauekel Han (1586-1598) devirlerinde Kazak Hanlığının gücünü korudular.
—–
17. yy ‘da Han’ lık gücünü kaybetmeye başladı.
Bu yy ‘ lın sonlarından başlayarak Kazaklara zaman zaman saldırılar düzenleyen Cungarlar , 18. yy ‘ lın başında baskılarını arttırdılar.
Cungarlar , 1723 de bir kaç yıl sürecek büyük bir saldırı gerçekleştirerek, Kazakların asırlarca izi silinmeyecek derecede ağır kayıplar vermesini sağladılar.
Sağ kalanlar yurtlarından aç – sefil / yoksul başka yerlere göç etmek zorunda kaldı.
Bu felaket / yıkım “ Aqtaban Şubrındı / ayak tabanları şişti deyimiyle Kazakların hafızasında / belleğinde derin izler bıraktı.
Abılay / Abalay ve Ebul Hayr Han’ların idaresinde Kazak güçleri, 1728 ve 1729 yıllarında Cungar saldırılarını durdurarak geri püskürttü.
Ancak bu, Cungar tehlikesini tamamen ortadan kaldırmıyordu. Buna çare arayan Küçük Cüz Han’ı Ebu’l Hayr, Çarlık Rusya’nın koruma ve kollamasına sığınmayı uygun gördü.
Çariçe Anna İvanovna , 19. Şubat. 1731 de imzaladığı fermanla / emirle , Küçük Cüz’ü koruma ve kollaması altına aldığını bildiriyordu .
Bunu 1740 da Orta Cüz’ün, 1742 de Büyük Cüz’ün Rusya’nın koruma ve kollamasına girmeyi kabul etmesi takip etti.
————————-
Çarlık Rusya
İdaresinde Kazaklar
————————-
* Rus Çarları, Kazak cüzlerini koruma ve kollamaları altına aldıklarını ilan ettikten sonra, tahta çıkan Kazak Han’ larını onaylamaları ve bizzat kendi atamaları başladı.
—–
* Himayesi / koruma ve kollaması altındaki Han’ ların faaliyetlerini / etkinliklerini , bölgedeki Rus görevlileri vasıtasıyla kontrol ettiler. Böylece Kazak Han’larının halk içinde saygınlığı kalmadığı gibi Han’lık da yıkılmaya yüz tuttu.
—–
* Kazak topraklarında Rus yayılması, 18. yy başlarında İrtiş Irmağı boyunda bir dizi Rus kalesinin inşa edilmesi, ardından da İrtiş’ten Ural Irmağına uzanan dayanıklı konuma getirilmiş bir hattın kurulmasıyla başladı.
—–
* Ruslar 1853 de Ak Mescit / Kızıl Orda , ertesi yıl Vernıy / Alma Ata / Almatı ’yı ele geçirdiler.
Kazak topraklarını 4 eyalete böldüler.
1 – Uralsk
2 – Turgay
3 – Akmolinsk
4 – Semipalatinsk .
19. yy ‘lın son yarısından başlayarak Kazakistan’ın kuzeyinde çok sayıda Rus köyü kuruldu.
—–
* 20. yy ’ lın başında Kazaklar arasında milliyetçilik hareketi gelişmeye başladı.
1905 devrimi ardından toplanan ilk iki Duma’da / Devlet Meclisinde Kazak milletvekilleri yer aldılar.
1910 yılında çıkan AYKAN adlı Kazak Gazetesini ,
1913’de neşredilen / yayınlanan KAZAK adlı gazete izledi.
1916 yılında Abdülgaffar ve Amangeldi İmanov önderliğinde Ruslara karşı başlayan ayaklanma bastırıldı.
—–
* Ekim devriminde Alihan Bökeyhanov önderliğindeki Kazaklar, Sovyetlerden tam özerklik istediler.
Aynı yıl ALAŞ ORDA olarak bilinen milliyetçi Kazak hükümeti kuruldu.
(20. yüzyıl başlarında Çarlık Rusya’sı yıkıldığında kurulan devletin ve devleti kuran kadronun oluşturduğu hareketin adı. )
—–
1680 yılında başa geçen TEUKE Han , Kazaklar arasında ilk kez kurduğu ŞURA / Danışma kurulu ile devlet yaşamında yeni bir dönemi başlattı.
Bu gün dahi halk arasında yaygın olan ‘’ 6 ALAŞ ‘’ düşüncesi bu dönemde kurumsallaştı .
6 Alaş içinde :
1 – Doğu Kırgizistan’da yaşayan Kazak grupları / ulu cüz . ( TÖLE Bİ / BEY )
2 – Orta Kazakistan ‘ da yaşayan Kazak grupları / orta cüz . ( KAZIBEK Bİ / BEY )
3 – Batı Kazakistan’da yaşayan Kazak grupları / Kiçi – küçük cüz . ( AYTEKE Bİ / BEY )
4 – Kırgızlar . ( GOGIRIM Bİ / BEY )
5 – Karakalpaklar . ( SASIK Bİ / BEY )
6 – Gıyat ve Katagan gibi gruplar yer aldı .
—–
Bu grupların hepsi TEUKE Han’a bağlıydılar.
Kayıp Han ve BOLAT Han’larla süren BİRLİK DÖNEMİ , Moğol Jongar’lara 1723 de yenilmeleriyle son buldu .
Doğu Kazakistan ve Ulu cüz, Jongar’ların elinde kaldı.
1726 da , Teuke Han’ın torunu SAMEKE Han , Orta cüze Han oldu .
Kiçi / küçük cüze , Ebul HAYIR , Han oldu .
SAMEKE Han’dan sonra ABDULMEMMET Han tahta çıktı .
—–
* 1739 da kendi isteği ile Han’lığı ABILAY / ABALAY HAN ’a bıraktı.
Abılay Han , Moğol ve Rus’lara karşı kazandığı başarılar hem saygınlığını arttırdı hem de Rus’ların egemenliği altında yaşayan Türk toplumlarına bağımsızlıklarını kazanabilecekleri düşüncesini oluşturdu.
Tarihçi prof. dr. Mehmet Saray , Osmanlı belgerindeki araştırmaları sırasında Abılay Han’ın , 24 üncü Osmanlı Padişahı 1.inci Mahmud’a yazdığı şu mektubu buldu :
—–
‘’ Bizim kuzeyimizde Başkurt isimli , sünnet ehli bir halk yaşamaktadır. Bunlar Rus’lara esir düşmüşlerdir. Kazak Han’lığı ve Osmanlı İmparatorluğu güçlerimizi birleştirerek Başkurt’ları Rus esaretinden kurtaralım . ‘’
—–
Bu gün bile Abılay Han milli birliğin , bağımsızlık ve hürriyet bayrağının sembolüdür .
1771 de Kazak boylarından gelen Bey’ler , Batırlar / yiğitler , ileri gelenler Türkistan / Yesevi türbesinin büyük Aksaray salonunda toplantı yaparlar ve oy birliği ile ABILAY’ı , bütün Kazakların Han’ı ilan edip , AK OTAĞ’ a oturturlar .
1781 de Abılay Han ölür ve yerine dönemi kısa olan Veli Han geçer.
—–
* Türkistan ;
1785 de Buhara Han’ı , Mir Şahmurat’ın eline geçer .
1799 da Taşkent’te egemen olan Yusuf Hoca Türkistan’ı alır.
1819 da Türkistan’ı , Hokant Han’ı Ömer , Ahmet Yesevi ‘yi ziyaret edeceğim diyerek o dönem başta bulunan TOKAY TÖRE ‘ yi aldatır ve savaşmadan eline geçirir ve 12.7.1864 e kadar elinde kalır.
12.6.1864 ‘de Türkistan , Rus’ların eline geçer .
—–
* 1919-20 yıllarında Beyaz Rus ordusunu yenilgiye uğratan Kızıl Ordu, Kazakistan’ı ele geçirdi. Orenburg’da özerk bir Cumhuriyet kuruldu.
Önce KIRGIZ olarak konulan adı, sonradan KAZAK adı ile değiştirildi.
Başkent Alma Ata / Almatı oldu.
—–
* 1927 den sonra konar – göçerlere yerleşik hayatı benimsetmek isteyen Sovyet hükümeti, bölgeye pek çok Rus ve Ukrayna’lıyı yerleştirdi. Bu şekilde başlayan süreç sonucu, ülkeye giren slav asıllıların sayısı hızla arttı.
—–
* 5. Aralık. 1936 ’da kabul edilen Sovyetler Birliği’nin yeni anayasasında Kazak Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin statüsü yükseltilerek, Birlik Cumhuriyeti olmuştur ve Kazakistan Komünist Partisi / KKP ’nin ilk kongresi de 1937 yılında yapılmıştır.
—–
* Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni L. Brejnev , I. D. Yakovlev N. I. Belyaev ve I. Yusupov gibi isimler yönetti.
Sosyalist dönemde uzun süre Komünist Partisi 1. Sekreteri olarak görev yapan Dinmuhammed Ahmedoviç Konayev (1959-1962 ve 1964-1986) etkili oldu.
* 1971 den beri SSCB Politbüro üyesi de olan Konayev’in 16. Aralık. 1986 da emekli edilerek yerine Kazakistan dışından Gennadi Kolbin’in Kazakistan Komünist Partisi 1. Sekreterliğine seçilmesi Kazak gençlerinin protesto / karşıt gösterilerine sebep oldu.
Gorbaçov’un Perestroyka / yeniden yapılanma ve Glasnost / açıklık politikalarının uygulandığı dönemde meydana gelen bu gösteriler, Sovyetler Birliği tarihinde demokratik taleplerini / isteklerini açıkça ortaya koyan ilk kitlesel hareket olarak yerini aldı.
—–
* Kazak aydın ve siyasetçilerinin buna paralel çalışmaları sonucunda 1989 da Moskova , Kolbin’i merkeze almak ve yerine Kazakistan’ın kendi içinden çıkan lideri NUR SULTAN NAZARBEYEV ‘ i seçmek zorunda kaldı.
—–
* 1. Aralık .1991 de referandum / halk oylaması yapılarak, Kazakistan’da başkanlık sistemine geçildi ve ilk devlet başkanı olarak Nursultan Nazarbayev seçildi.
Kazakistan parlamentosunun 10 .Aralık .1991’de yapılan toplantısında Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olan isminin KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ olarak değiştirilmesi kabul edildi.
16. Aralık. 1991’de de Kazakistan bağımsızlığını ilan etti.
—————–
** Moğol / Bin Kol kökenli halk topluluğu. Kalmuklar ve Öletler de denilen bu topluluk, kendilerini Oyrat olarak adlandırırlar. Moğolcanın Oyrat lehçesini konuşurlar.
—————–
TARİHİ BİLGİ
—————–
DNİEPER Kozakları
Kazakları
———————–
Küçük Rusya dili konuşan Dnieper Kazakları, Polonya – Litvanya krallığının güneydoğusunda, Kırım Han’lığıyla temas noktasındaki Ukrayna’ ya yerleştiler.
Modern çağların başında Polonya ve Rusya’da köylülerin durumunun kötüleşmesi, Kazakların sayısını arttırdı. Anadolu’ya kadar uzanan akınlarla hem müslüman, hem de hıristiyan komşularını sürekli olarak kaygılandırdılar.
Polonya kralları bir miktar Kozak’ı – Kazak’ı büyük imtiyazlar / ayrıcalıklar karşılığı hizmetlerine alarak yola getirmeye çalıştılar. Ama daha doğuda, Dnieper üzerindeki Sieç adasını sıkıca sağlamlaştıran Zaporag Kazakları / çağlayanlar / POROK ötesi adamları tamamıyla bağımsızdılar ve Polonya’ya karşı isyanları destekliyorlardı.
Brest birliğinden beri ortodoks Küçük Rusyalılar birliğe katmaya uğraşan Polonya kralları, dini siyasetleri gereğince bu isyanları kışkırtmaktaydı. Aynı zamanda kralların, Polonyalı devlet adamlarının çıkarına ve Kazakların zararına büyük malikâneler / gösterişli yurtluk kurmak isteyen siyaseti de, kışkırtıcı bir sebepti.
—–
1649 ‘da Bogdan Hmelnitski’nin isyanı Zborovo’da başarıyla sonuçlandı ama bu başarı ancak,
1654 ‘de Pereslavl antlaşmasıyla Kazakların muhtariyetini tanıyan Rusya’ya boyun eğme sonucunda sağlamlaştı.
Ukrayna Kazakları o tarihten sonra kendi kendilerine taktıkları boyunduruğu silkip atmayı denedilerse de başaramadılar. Bu çarpışmaların en çok bilinen dönemi Ataman Mazeppa ile İsveç kralı Karl XII’nin Deli Petro’ya karşı imzaladıkları antlaşmadır.
—–
Ukrayna Kazakları kendi seçtikleri bir Hetman / küçük Rusya dilinde Ataman tarafından yönetilirlerdi. Bu Hetman yönetimde ihtiyarlar meclisi veya Starşina yardım ederdi. Halk polks denilen toprak bölümlerine dağıtılmıştı. bu polks’lar sotnia’lara bölünürdü.
( SOTNİA : Yüz kişilik Rus ve Kazak süvari bölüğüne verilen isim . )
1764 de bu hürriyetleri , 2. inci Katerina ortadan kaldırarak son Atamanı istifaya zorladı ve Kazak muhtariyetinin kalesi olan Zaporag’ların « Sieç »ini yıktırdı.
1794 de Kazak birlikleri Rus ordusuna katıldı, sonra Kuban’a nakledildi .
——————-
DON Kazakları
——————-
Büyük Rusya dili konuşan Don Kazakları da Kırım için tehlikeli bir rakip oldular.
Ama savaşçı enerjileri başka yönlere de yayıldı.
Korkunç İvan’ı Çar olarak tanıdılar ve Kazan (1552) ve Astrahan’ın (1566) alınışına katılarak Asya’lı konar – göçer toplumların püskürtülmesinde ilk Çar’lara büyük ölçüde yardım ettiler.
1582 ‘ de , Yermak yönetiminde Don ve Volga Kazakları güçlü Stragonov ailesinin Urallar’daki kurumları korumak için Sibirya Han’ lığını fethettiler .
Kazaklar sonunda , Rus imparatorluğunun sınır bölgelerinde on bin yerleşme alanı / voyska kurdular. En kalabalık olan Don Kazaklarına sonradan Kuban , Terek , Astrahan , Orenburg , Ural, Sibirya , Semireçe , Zabaykalya , Amur , Usuri Kazakları da katıldı.
Kazaklar zamanla birbirlerine bağlılıklarını ve kavgacı bağımsızlıklarını yitirdiler.
—–
Hetman’ ları Çar’ lar atamaya başladı. Mennun – mutlu olmayan Kazaklar bazı kanlı köylü isyanlarına önderlik ettiler.
(Stenka Razine [1669-1771], Pugaçov [1771-1774]).
Pugaçov isyanı , Ural’ ların güneyinden başlayarak Volga kıyılarına kadar yayıldı, özellikle Sibirya’nın, sonra da 1750 ye kadar Orta Asya’nın fethinde öncü rolü oynayan Kazaklar, günden güne savaşçı ve konar – göçer hayatlarından vaz geçerek tarıma yöneldiler.
Çar’lar , yoksul Kazaklarla çatışan ve istibdadı / baskı yönetimini destekleyen toprak ve köle sahibi zengin Kazakları kayırdılar.
—–
1861 de Tarım reformu Kazakların yararına oldu.
Kazak toplulukları askerlik yapma karşılığı topraklarının üçte ikisinin sahibi oldular.
1869 da Sivil ve askeri yüksek memurlar topraklarının tamamına sahip oldular .
—–
Kazaklar son Çar’lar zamanında ayaklanmalara karşı iktidarın en iyi savunucusuydular ama 1917 Şubat- Mart’ındaki .çekimser tutumları, 2. İnci Nikolay ‘ ı istifaya zorladı. İç savaş sırasında Kazakların bir kısmı Kızılorduya katıldıysa da çoğunluğu 1. Haziran .1918 kararnamesiyle özel ayrıcalıklarını ortadan kaldıran komünist rejime kin bağladı. Toprakların devletleştirilmesi bu kini büsbütün arttırdı.
—–
Gene de 2 . inci Dünya savaşında Sovyetlerin yeniden teşkilatlandırdığı / oluşturduğu Kazaklar, Almanlara karşı savaşta yararlık gösterdiler.
——————————-
Osmanlı Kazak / Kozak
ilişkileri
——————————
Slav Kozak ve Türk soyundan Kazak isimlerinin Türkçedeki benzerliği tamamen fonetik kurallardan kaynaklanmaktadır.
Slav Kozakları tarih biliminde Kozaklar şeklinde anılmakta olup, ancak bu terime çoğu zaman uyulmadığından dolayı Kazak Türkleriyle karıştırılmaktadırlar.
—–
Don ve Dnieper Kozakları / Kazakları yaşamlarını yağmalar ile sağlamaktaydılar .
1613 de , Tuna ve Karadeniz kıyılarındaki Osmanlı ve Kırım arazisine çeşitli yıllarda birçok defa saldırdılar. Çayka denilen hafif gemi veya kayıklarla Sinop’u bastılar. Baskın haber alınınca, Karadeniz koruması Şakşaki İbrahim Paşa, Don ırmağı ağzında pusu kurdu. Pusudan kurtulmaya çalışırken Kırım Tatarlarının hücumuna uğradılar.
—–
1616 da , Boğdan işlerine karıştılar. Jeremie Mogila’nın ölümü üzerine Stefan Tomsa, Boğdan voyvodası olarak atanmıştı. Stefan Tomsa’nın voyvodalığını kabul etmeyen Jeremie’nin dul karısı, Lehistan’a gitti, damadı leh asillerinden Samuel Karezky’ye toplattırdığı Kazak ordusuyla Stefan’ı kovdurdu.
27.9.1617 de ,Osmanlı devleti tarafından Boğdan serdarlığına getirilen İskender Paşa, bu orduyu yendikten sonra Kazak sorununun çözülmesiyle görevlendirildi. Dniester baylarında Lehistan ordusuyla savaş tehlikesi belirdi. Fakat Lehlilerin isteği üzerine bir antlaşma yapıldı .
Lehliler, Kazakları Karadeniz’e çıkarmamayı, Osmanlılar da Tatarlara akın yaptırmamayı kabul ettiler. Fakat, gerek Kırım Han’ı, gerek Kazaklar, karşılıklı akın ve yağmalardan vazgeçmediler. Bu arada İskender Paşanın aracılığıyla Boğdan voyvodalığına getirilen Gratiani, Osmanlılara karşı ayaklandı.
Lehliler Gratiani’ye yardım ettilerse de, İskender Paşa, Gratiani’yi Yaş yakınlarında yenilgiye uğrattı ve Leh ordusu başkumandanı Stanislas Zolkiewsky, savaşta öldü. Lehliler, barış yapmak için İstanbul’a bir elçi gönderdiler, fakat elçi geri dönmek zorunda kaldı.
29.4.1621 de , 16 tıncı Osmanlı padişahı 2. İnci Osman , devam edegelen olaylara son vermek için Lehistan seferine çıktı . İki ordu Dniester kıyısında Hotin’de karşılaştı. Kaptanıderya Halil Paşa, Karadeniz’de rastladığı bir Kazak filosunu ağır yenilgiye uğrattıktan sonra İsakçı’da orduya katıldı. İçinde 12 bin Kazak bulunan, leh ordusu oldukça yıpratıldı, fakat kesin sonuç alınamadı. Lehliler, Eflak voyvodası Konstantin Serba’nın aracılığıyla barış önerisinde bulundular.
5. Ekim .1621 de yapılan antlaşma uyarınca. Lehliler, Kazakların hareketlerini kontrolleri altında bulundurmayı üstlendiler . Kazaklar, buna rağmen, Osmanlı devletindeki iç karışıklıklardan yararlanarak, yine Karadeniz kıyılarına akınlara başladılar. Bunun üzerine Serdar Recep Paşa, 600 Çayka’lık bir Kazak filosunu yendi (1. Ekim .1622).
—–
20.7.1624 de , Kırım’daki ayaklanmalar sırasında Osmanlı donanmasının Kırım’da bulunmasından yararlanan Don Kazakları, Karadeniz’den Boğaziçi’ne girerek Yeniköy’ü ve Sarıyer’i bastılar. Fakat üzerlerine gönderilen kuvvetlerin karşısında geri çekilmek zorunda kaldılar.
Ekim . 1625 de , kaptanıderya Recep Paşa, donanmayla Köstence’nin kuzeyinde Kara Harman’da Don Kazak donanmasını yıprattı.
31. 5.1628 ’de kaptanıderya Hasan Paşanın Kırım’dan dönerken bir kazak filosunu bozguna uğratması Osmanlı devletiyle Lehistan arasında gerginliğe yol açtı. Tuna kumandanıyla Vidin valisi Abaza Mehmed Paşa, Eflak Boğdan voyvodalarıyla Dobruca Tatarlarından yardım kuvvetleri alarak Lehistan’a girdiler.
15.4.1634 ‘ de Lehistan’ın barış için göderdiği elçi, bazı Türk önerilerini kabul etmediğinden geri çevrildi. 17 . inci Osmanlı padişahı 4 üncü Murad Lehistan üzerine sefere çıktı .
—–
Lehliler, Serdar Murtaza Paşa ile yeni bir barış antlaşması yaptılar. Don Kazak akınlarının önlenmesi sorunu bu antlaşmada da ön planda yer aldı.
5.7.1638 de , Kırım Han’ı Ninayet Giray’ın Osmanlı devletine isyanı sırasında, Zaporag ve Den Kazakları ile birlikte harekete geçerek Azak kalesini ellerine geçirdiler .
1643 de , Rus Çarı Michel Romanof, kalenin yıkılmasını ve Kazakların geri çekilmesini istedi. Bu olay üzerine Kefe beylerbeyliğine getirilen İslam Paşa. Don Kazaklarının karargahı olan ada ile Çerke-Kerman, Metace hisarlarını / kalelerini ele geçirdi.
1652 de Don Kazakları, 15 kadar Çayka ile Rumeli kıyısındaki Balçık, Misivri, Şile, Terkos kasabalarını,
1654 de Ereğli ve Varna taraflarını yağmaladılar.
——
Ortodoks Kazakların bir kısmı, Katolikliğe girmeye zorlandıkları için, Lehlilerden yüz çevirdiler ve Kırım Han’ ına başvurdular.3 üncü İslam Giray ‘ ın 1650 deki Lehistan seferine katıldılar.
——
Tatarların kardeş Kazaklar adını verdikleri bu Kazakları, yeniden emri altına almak isteyen leh kralı, 1652 de Avusturyalılardan da yardım alarak Kazak Hatmanı Hemiyenitski ‘ nin üzerine yürüdü, fakat yenildi ve 27. Aralık. 1652 de imzaladığı Zibarov barışıyla, Tatar ve Kazak ülkelerine saldırmamayı kabul etti.
——
1669 da, Ukrayna’da, leh kralına bağlı Sarıkamış Kazakları Hatmanı Doroşenko, Osmanlı devletinin himayesine / koruma ve kollamasına girdi. Ancak Kırım Han’ ı Adil Giray , Potkoli Kazaklarından Honensko’yu Hatman yapınca, iki Hatman arasında anlaşmazlık çıktı.
Lehliler bundan yararlanarak Doroşenko’ya ait bazı palangaları aldılar ve bu durum Osmanlı-Lehistan savaşlarına yol açtı. Bucaş antlaşmasıyla Ukrayna, Kazaklara bırakıldı (1672). Doroşenko, 1675 yılına kadar Osmanlılara bağlı kaldı.
Bu tarihte Ruslara bağlanarak Çehrin kalesini onlara teslim etti. Bunun üzerine Doroşenko’nun yerine, Himilnits’ki adında bir papaz gönderildi.
1681 de , Çehrin seferinde Çehrin kalesi alınarak yıkıldı ve Osmanlı-Rus savaşı, Kırım Han’ının aracılığıyla sona erdi .
——
1683 de , Viyana’nın ikinci defa kuşatılmasıyla başlayan Avusturya savaşlarına, Ruslar, 1689 da katıldılar ve Osmanlı ordularının yenilgileri üzerine Kazaklarla birlikte Kırım’ı almaya girişimde bulundular .Kırım Han’ı Selim Giray Rusları, oğlu Azamet Giray da Don Kazaklarını yenilgiye uğrattı.
1696 da , Azak kalesi Rusların eline geçti .
1699 da , Karlofça antlaşması ile Ukrayna Lehistan’a bırakılınca Kazak-Osmanlı ilişkileri sona erdi.
———
Kaynak
———
Kazakistan Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği ve T.C. Dış Ticaret Müsteşarlığı web sitesi
Prof.Dr. Yücel Öztürk görüntülü anlatı .
Hakkındabilal.com
Turkkazak.com
Altayli.net
Sosyoloji.com
Nesra . org
Osmanlı-Kazak ilişkileri
Bayrak : Kazakistan.kz
—————————–
Sonuç olarak ;
Türk Kazaklar ile Slav Kozakları ayrı milletlerdir.
Asla karıştırılmamalıdır .
Uzun bir araştırma sonucu bilgileri bir araya topladım .
Kazak liderlerini , edebiyat değerlerini ‘’ Türk değerlerimiz ‘’ de paylaştım.
Sadeleştirmeleri yaptım .
Dileyen arkadaşım , dilediği şekli ile kullanabilir .
İdris Kulaçoğlu . 9.4.2019 01: 30 çalışma odam .
İdris'in Otağı 